Αυτός δεν είναι απλά ένας πιασάρικος τίτλος. Εντάξει, ΕΙΝΑΙ ένας πιασάρικος τίτλος, αλλά είναι επίσης μια αρκετά κυριολεκτική δήλωση. Αλλά δεν πειράζει, καθώς δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα, δηλαδή κυριολεκτική δήλωση. Μπερδεύτηκες; Δεν σε κατηγορώ. Συνέχισε να διαβάζεις.
Αποκαλύπτοντας την ψευδαίσθηση: Η σύνθετη ταπισερί της πραγματικότητας στη φωτογραφία
Ας σκεφτούμε την «Πραγματικότητα». Ο ορισμός της λέξης «πραγματικότητα» σύμφωνα με το Λεξικό της Οξφόρδης είναι:
«Πραγματικότητα είναι η κατάσταση των πραγμάτων όπως αυτά υπάρχουν και όχι όπως τα φανταζόμαστε ή θα μπορούσαν να είναι.»
Πώς όμως υπάρχουν τα πράγματα;
Υποθέτω ότι υπάρχουν με έναν συγκεκριμένο τρόπο, αλλά ποιος μπορεί να περιγράψει αυτόν τον τρόπο; Πώς μπορεί κάποιος να μεταφέρει την «πραγματικότητα» σε κάποιον άλλο;
Το πρώτο φίλτρο: Επικοινωνία
Η ανθρώπινη επικοινωνία βασίζεται σε ορισμένα μέσα, όπως ο γραπτός, ο προφορικός λόγος ή η γλώσσα του σώματος και η τέχνη. Αυτά τα μέσα επικοινωνίας είναι τα εργαλεία μας για τη μεταφορά πληροφοριών από τον έναν στον άλλον.
Όσον αφορά στη γλώσσα, υπάρχει μια συζήτηση από την Αρχαία Ελλάδα, περίπου 2000 χρόνια πριν, για το αν είναι χρήσιμο εργαλείο ή όχι για την ανθρωπότητα. Το κύριο επιχείρημα για το ότι δεν είναι χρήσιμο ήταν ότι μια γλώσσα, όσο καλά δομημένη κι αν είναι, δεν μπορεί να περιγράψει με ακρίβεια την αλήθεια γύρω μας. Οι λέξεις και οι προτάσεις είναι απλώς μια ερμηνεία της πραγματικότητας. Είναι απλώς κώδικες που δημιουργήθηκαν από τους ανθρώπους για να περιγράψουν καλύτερα τι είναι αληθινό, κάνοντάς μας έτσι να μπορούμε να επικοινωνούμε μεταξύ μας.
Το ίδιο μπορεί να υποστηριχθεί για οποιαδήποτε μορφή επικοινωνίας έχουμε αναπτύξει εμείς οι άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένης της τέχνης. Ομοίως, στη ζωγραφική και το σχέδιο, ορισμένα στοιχεία μπορούν να περιγράψουν ορισμένα συναισθήματα ή πραγματικότητα, με τον ίδιο τρόπο που ορισμένες συγχορδίες και μελωδίες μπορούν να κάνουν το ίδιο στη μουσική. Αναπτύχθηκε μια ολόκληρη επιστήμη, η σημειολογία, που προσπαθεί να κάνει ακριβώς αυτό. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, στην τέχνη, δεν υπάρχει συμφωνημένη κωδικοποίηση σχετικά με τον τρόπο επικοινωνίας της πραγματικότητας ή της φαντασίας, δίνοντας στους καλλιτέχνες την ψευδαίσθηση ότι είναι ελεύθεροι να κάνουν αυτό που θέλουν.
Η «ψευδαίσθηση» εδώ δεν είναι μια τυχαία επιλογή λέξεων, οπότε επίτρεψέ μου να το αναλύσω. Βλέπεις, το μέσο επικοινωνίας, είτε είναι γλώσσα είτε τέχνη, είναι το πρώτο φίλτρο που περνά η πραγματικότητα για να μεταφερθεί από τον έναν στον άλλον. Έχουμε συμφωνήσει μέχρι στιγμής σε αυτό και έχουμε δει ότι η ωμή πραγματικότητα είναι αδύνατο να μεταφερθεί με οποιοδήποτε μέσο επικοινωνίας. Ωστόσο, αυτό είναι το απλούστερο φίλτρο που πρέπει να περάσει η πραγματικότητα. Το δεύτερο φίλτρο, αυτό που θα αλλάξει σημαντικά την πραγματικότητα, είναι η συνείδησή μας.
Το δεύτερο φίλτρο: Συνείδηση
Ευτυχώς ή όχι, είμαστε όλοι αιχμάλωτοι του μυαλού μας. Είναι μια φυλακή που φτιάξαμε για τους εαυτούς μας, μια φυλακή που συνεχίζουμε να χτίζουμε όσο περνάει ο καιρός, οχυρώνοντάς την μέρα με τη μέρα, καθιστώντας ακόμα πιο αδύνατη την απόδρασή μας. Αυτό είναι στη φύση μας και δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε γι' αυτό. Κανείς δεν μπορεί να δραπετεύσει από τη φυλακή του όσο κι αν το θέλει. Λυπάμαι που σου το παρουσιάζω έτσι, αλλά αν νομίζεις ότι η ζωή μπορεί να είναι ζαχαρωμένη και όπως ακριβώς τη θέλεις, ε, τότε μάλλον είσαι ανόητος. Είναι στη φύση του ανθρώπου να θέλουμε πάντα κάτι περισσότερο στη ζωή μας από αυτό που έχουμε, κάτι που είναι καλό. Αυτή είναι η κύρια μηχανή της εξέλιξης. Αν είσαι ευχαριστημένος με αυτό που έχεις ήδη, τότε πάλι είσαι ανόητος. Αν προσπαθείς να βγεις από τη φυλακή σου, ας πούμε με ψυχοθεραπεία ή αυτοδιάθεση και θέληση, αυτό που κάνεις είναι να χτίζεις ένα νέο κελί ή μια νέα πτέρυγα στη φυλακή σου και να μετακομίζεις εκεί. Μην με παρεξηγείς, δεν το λέω για να σε καταθλίψω, νομίζω ότι αυτό είναι καλό. Αλλά πιστεύω ότι αυτός πρέπει να είναι ο στόχος μας. Να μπορέσουμε να φτιάξουμε τη σωστή φυλακή για να μπούμε.
*Καθώς δεν είμαι Ψυχολόγος, εκφράζω την προσωπική μου εμπειρία και σκέψεις. Αν ψάχνετε για έναν έμπειρο Ψυχολόγο με ισχυρό ακαδημαϊκό υπόβαθρο στην Αθήνα, σκεφτείτε την καθοδήγηση της Κατερίνας Νικολέτου. Με την τεχνογνωσία της, παρέχει ένα υποστηρικτικό περιβάλλον για αυτοανακάλυψη και ανάπτυξη. Την προτείνω ανεπιφύλακτα.
Αγκαλιάζοντας το κατασκεύασμα: Η χρησιμότητα της ψευδαίσθησης
Εάν εξακολουθείς να μην είσαι πεπεισμένος για το παραπάνω γεγονός, μπορώ να σε διαβεβαιώσω περαιτέρω και να κλείσουμε τη συμφωνία. Το να χτίσουμε αυτή τη φυλακή δεν είναι μόνο συνειδητή επιλογή μας. Έχουμε ακόμη και ορισμένους αμυντικούς μηχανισμούς που δημιουργούν τη βασική δομή αυτής της φυλακής. Όλοι γνωρίζουμε ότι πρόκειται να πεθάνουμε, όπως ομοίως όλοι γνωρίζουμε πόσο μικροσκοπικοί είμαστε σε σύγκριση με το σύμπαν. Αλλά επιλέγουμε να αγνοήσουμε αυτά τα γεγονότα. Αυτός είναι ένας βασικός αμυντικός μηχανισμός από εμάς τους ανθρώπους για να μας κρατά ζωντανούς, να μας κάνει να πιστεύουμε ότι είμαστε σημαντικοί και υπάρχει ένας καλός λόγος για την ύπαρξή μας. Αν δεν είχαμε αυτόν τον μηχανισμό, η ανθρώπινη φυλή θα είχε εξαφανιστεί, μόνο και μόνο λόγω της νοημοσύνης μας. Το να ζεις λοιπόν σε μια φυλακή δεν είναι απαραίτητα ένα μακάβριο γεγονός, αλλά μπορεί να είναι καλό. Χρειάζεται μόνο να το χρησιμοποιήσουμε με σύνεση.
Ας επανέλθουμε τώρα στο κύριο θέμα μας. Τι είναι η πραγματικότητα και είναι κάτι που υπαρχει; Λαμβάνοντας υπόψη όλα όσα συζητήσαμε μέχρι τώρα, πώς μπορεί να υπάρξει μια πραγματικότητα αν κανείς δεν μπορεί να την περιγράψει σε κάποιον άλλο; Πώς μπορεί να είναι η πραγματικότητα, αν κανείς δεν μπορεί να το μάθει; Η μητέρα ενός δολοφόνου θα εξακολουθεί να πιστεύει ότι το παιδί της είναι το πιο όμορφο, ευγενικό ον στον κόσμο. Και γιατί όχι; Έτσι κι αλλιώς, αυτή είναι η αντιληπτή πραγματικότητα της μητέρας, άρα υπάρχει τουλάχιστον μία συνείδηση που δέχεται ότι αυτό είναι αληθινό. Ως εκ τούτου, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι είναι μια εξίσου αληθινή δήλωση με κάποιον που πιστεύει ακριβώς το αντίθετο, όπως η μητέρα του θύματος. Αυτό ισχύει απλώς επειδή δεν υπάρχει πραγματικότητα στον κόσμο που να γίνεται αντιληπτή το ίδιο από δύο διαφορετικές συνειδήσεις.
Ξετυλίγοντας την πραγματικότητα μέσα από το φακό: Ο περίπλοκος χορός της φωτογραφίας
Πώς μπορούμε λοιπόν να εφαρμόσουμε αυτή τη γνώση στη φωτογραφία; Για αρχή, πρέπει να αποδεχτούμε ότι δεν μπορούμε να φωτογραφίσουμε την πραγματικότητα, αφού όπως εξηγήσαμε δεν υπάρχει πραγματικότητα για να φωτογραφίσουμε, αλλά μία κάποια πραγματικότητα. Αυτή που είναι κατασκευασμένη από εμάς.
Δύο διαστάσεις, τέσσερα όρια
Στη φωτογραφία, λόγω του κώδικα επικοινωνίας του μέσου, πρέπει να παρουσιάσουμε αυτό που έχουμε μπροστά μας σε δύο διαστάσεις και μέσα σε ένα συγκεκριμένο κάδρο. Η πτυχή των δύο διαστάσεων σημαίνει ότι δεν υπάρχει τρόπος να παρουσιαστεί ο χώρος όπως τον αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι, αλλά μάλλον να τον προτείνουμε με εργαλεία το οπλοστάσιο της φωτογραφίας, όπως η προοπτική και το βάθος πεδίου μεταξύ άλλων. Το περιορισμένο κάδρο σημαίνει επίσης ότι πρέπει να παρουσιάσουμε την εικόνα μας εντός τεσσάρων ορίων -πλευρές- του φωτογραφικού κάδρου. Δεδομένου ότι όπως συζητήθηκε βιώνουμε τον κόσμο γύρω μας κοιτάζοντας μέσα από το κελί της φυλακής του μυαλού μας, επιλέγουμε τι να συμπεριλάβουμε ή, το πιο σημαντικό για τη φωτογραφία, τι να εξαιρέσουμε από αυτό το κάδρο. Δύο άγνωστοι που κάθονται στο ίδιο παγκάκι για παράδειγμα, αν φωτογραφηθούν την κατάλληλη στιγμή σε ένα κάδρο, γίνονται εραστές, ενώ δύο εραστές που στέκονται πλάτη με πλάτη γίνονται εχθροί. Αλλά αυτή είναι μια στιγμή της πραγματικότητας. Η πραγματικότητα που βλέπεις από το παράθυρο του κελιού σου. Ένα μικρό παιδικό ποδήλατο μεταμορφώνεται σε μια μνημειώδη απόκοσμη κατασκευή, μεγαλύτερη από ένα σπίτι, μόνο και μόνο επειδή το κελί του Eggleston είχε αυτήν τη «θέα».
Εργαλεία έκφρασης: Πέρα από το κλείστρο
Το οπλοστάσιο της φωτογραφίας εκτείνεται πέρα από το κλικ ενός κλείστρου. Μετά την παραγωγή, ασπρόμαυρες, θολές φωτογραφίες και αντιθέσεις ανοίγουν νέους δρόμους για να διαμορφώσουν μια εικόνα. Κάθε φωτογραφία, είτε είναι ρεπορτάζ είτε σκηνοθετημένη, αποκαλύπτει μια μοναδική πραγματικότητα – μια πραγματικότητα που διαμορφώνεται από τον φακό του φωτογράφου και την ξεχωριστή οπτική του.
Υιοθετώντας την σκηνοθετημένη πραγματικότητα
Σταμάτα να ανησυχείς για μια φωτογραφία αν είναι ή όχι σκηνοθετημένη. Όλες οι φωτογραφίες σου είναι σκηνοθετημένες. Εάν ζητήσετε από 20 διαφορετικούς φωτογράφους να κάνουν μια φωτογραφία από την ίδια σκηνή, θα έχεις 20 διαφορετικές φωτογραφίες. Μπορείς να επεξεργαστείς ή να τροποποιήσεις τις φωτογραφίες σου όσο θες, αρκεί το αποτέλεσμα να αντιπροσωπεύει την πραγματικότητά σου. Αυτό συμβαίνει επειδή ο καθένας από εμάς έχει μια μοναδική θέση θεατή στον κόσμο. Ο καθένας από εμάς ζει στο παράλληλο σύμπαν του και μπορεί να δει μόνο την πραγματικότητά του. Αυτό θέλει να δει ο κόσμος της τέχνης, αυτό μπορεί να σε κάνει σπουδαίο στον κόσμο οποιασδήποτε τέχνης. Πρέπει να ζεις σε ένα συναρπαστικό σύμπαν και να μας το δείξεις!
Συμπέρασμα: Κατασκευάζοντας τον Κόσμο της Πραγματικότητας σου
Στον απέραντο κόσμο της τέχνης, ιδιαίτερα της φωτογραφίας, δεν υπάρχει αντικειμενική πραγματικότητα που να περιμένει να αποτυπωθεί. Αντίθετα, υπάρχουν μυριάδες υποκειμενικές αλήθειες, κάθε μια εγκλωβισμένη στα όρια ενός καδρου. Το κλειδί βρίσκεται στο να ζεις μέσα σε ένα συναρπαστικό σύμπαν, να αγκαλιάζεις τη μοναδικότητα της προοπτικής σου και να τη μεταφράζεις σε μια οπτική συμφωνία που αντηχεί στον κόσμο. Μπείτε στη σφαίρα όπου η πραγματικότητα δεν είναι μια σταθερή οντότητα αλλά μια δυναμική ταπισερί που περιμένει να υφανθεί και αποκάλυψε την ψευδαίσθηση που είναι η ουσία της φωτογραφίας.
++
Προμηθεύσου το βιβλίο του Γιώργου Τατάκη, «Throw away your camera & become a photographer»
⭐⭐⭐⭐⭐ 5-star review from Readers' Favorite