Οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν τη ζωή τους σα νεκροί. Είναι η ηθική που αποτελεί την ταφόπλακα του καλλιτέχνη, φορτώνοντάς του την αποστολή να απελευθερώσει την ανθρωπότητα από το φρικτό, φρικτό κλουβί της κατοικίας της έλλειψης οράματος.
Πολλοί άνθρωποι έχουν τακτοποιήσει τη ζωή τους. Δουλειά, παθητικό εισόδημα, οικογένεια, μερικά παιδιά και πάντα φαγητό στο τραπέζι. Ακόμα και πλούτος, πολυτελές αυτοκίνητο, ωραίο μεγάλο σπίτι. Η ζωή τους φαίνεται να είναι ιδανική για τους φίλους, τους πραγματικούς ή εικονικούς. Ωστόσο, νιώθουν κάγκελα γύρω τους. Σιδερένιες αλυσίδες που, αν και δεν μπορούν να δουν, ξέρουν ότι είναι εκεί. Ένα καναρίνι πιάνεται και μπαίνει σε ένα κλουβί. Τα χρόνια περνούν και, κάθε άνοιξη, το καναρίνι ξέρει ότι κάτι λείπει από τη ζωή του, αλλά δεν μπορεί να θυμηθεί τι ήταν. Είναι πλέον ασφαλές, έχει φαγητό κάθε μέρα και μπορεί να ζήσει τη ζωή μέχρι την τελευταία του μέρα. Που και που, μια αχτίδα φωτός λάμπει στο κλουβί και του θυμίζει ότι κάτι έχει ξεχαστεί.
Διερευνώντας τις καλλιτεχνικές ανησυχίες
Τι είναι αυτό που χωρίζει έναν καλλιτέχνη ή ακόμα και έναν γνώστη της τέχνης από τον μέσο άνθρωπο; Είναι απλό, στην πραγματικότητα κοινή γνώση, κάτι που πολλοί άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν, μόνο και μόνο επειδή οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούν να τη δεχτούν.
Όλοι γνωρίζουμε τη φράση ότι «ο καλλιτέχνης βλέπει εκεί που οι υπόλοιποι απλά κοιτούν», αλλά αυτή είναι απλώς ένα δυσνόητο τσιτάτο, ειδικά αν βρίσκεσαι σε αυτούς που απλά «κοιτούν». Δεν προσπαθώ να ακούγομαι σαν ανόητος ξερόλας, αντίθετα, όταν φτάσεις το σημείο που αρχίζεις να «βλέπεις», βρίσκεσαι σε ένα νέο σύμπαν, τόσο τεράστιο που απλά καταλήγεις στο φυσικό συμπέρασμα ότι δεν ξέρεις τίποτα.
Αυτή είναι η ακριβής αναλογία του πουλιού στο κλουβί. Ομοίως, οι άνθρωποι που απλώς «κοιτούν» είναι σαν να είναι κλεισμένοι σε ένα μικρό διαμέρισμα σε όλη τους τη ζωή. Εκεί μέσα, υπάρχει ένα μικρό παράθυρο που μπορεί να δώσει την υπόδειξη ότι υπάρχει κάτι περισσότερο. Σκέψου το. Όλοι γνωρίζουν ότι υπάρχει όπερα, γκουρμέ φαγητό, ζωγραφική, αρχιτεκτονική, ποίηση, γλυπτική και ούτω καθεξής. Αυτό είναι το παράθυρο. Γνωρίζεις ότι υπάρχει κάτι έξω από το παράθυρό σου, αλλά δεν μπορείς να δεις καθαρά τι είναι.
Από εκείνο το σημείο και μετά, όλοι επιλέγουμε να ακολουθήσουμε έναν από τους παρακάτω δρόμους:
Μένοντας μέσα και χτίζοντας τα παράθυρα με τούβλα
- Η κλασική μουσική δεν είναι για μένα, με κάνει να θέλω να κοιμηθώ. - Τι βρίσκουν σε αυτή τη σύγχρονη τέχνη, αυτό θα μπορούσα να το κάνω και εγώ. - Η ποίηση είναι ανόητη και όσοι λένε ότι τους αρέσει απλώς προσποιούνται, ώστε να ακούγονται σοφιστικέ.
Μένοντας μέσα ρίχνοντας μια ματιά και έξω
- Κοίτα αυτόν τον πίνακα, είναι πραγματικά εκπληκτικός. Μακάρι να μπορούσα να κάνω και εγώ κάτι τέτοιο. - Έχω μάθει φωτογραφία. Τώρα καταλαβαίνω όλα τα τεχνικά πράγματα στη φωτογραφική μηχανή μου, κοίτα, φωτογραφίζω ακόμη και σε manual. Είμαι επαγγελματίας, δεν έχω τίποτα άλλο να μάθω και τα ξέρω όλα. - Αν είχα μόνο τα μέσα και τις σωστές διασυνδέσεις, θα μπορούσα να είχα γίνει και εγώ σταρ.
Απεγλωβισμός – Η Καλλιτεχνική Εξέγερση
- Πρέπει να πάρω έναν καμβά και να του βάλω χρώματα. - Όταν ακούω αυτό το κομμάτι δεν μπορώ να σταματήσω να κλαίω. Η καρδιά μου πάει να εκραγεί. - Ζωγραφίζω 10 χρόνια τώρα και δεν καταλαβαίνω γιατί υπάρχουν άνθρωποι τόσο ανόητοι να βάζουν τη δουλειά μου σε Μουσεία και να τη λατρεύουν. Όλα είναι σκατά, τίποτα, χάλια! Πρέπει να την καταστρέψω όλη αυτήν την απαίσια δουλειά! Η ανθρωπότητα δεν πρέπει να αντιμετωπίσει αυτό το είδος βλακείας που έχω κάνει μέχρι τώρα!
Το τελευταίο αναφέρεται πιο ευγενικά ως καλλιτεχνική ανησυχία – μια φυσική και ταραχώδης διαδικασία που ωθεί τον καλλιτέχνη σε έναν χαοτικό χορό ανάμεσα στη δημιουργία και την αυτοαμφισβήτηση. Αν και μπορεί να μην ακούγεται έτσι ακριβώς, είναι μια πολύ φυσική και υγιής διαδικασία για κάθε καλλιτέχνη. Εκτός κι αν κόψετε τον λοβό του αυτιού σας ή αρχίσετε να τρώτε τα σωληνάρια με τις τέμπερές σας. Τουλάχιστον ο Βίνσεντ ήξερε ότι ήταν ψυχικά ασθενής. Αλλά τι ασθενής! (Για αυτούς με τα τούβλα στα παράθυρα, εδώ εννοούμε τον Βαν Γκογκ).
Το ταξίδι του να «βλέπεις»
Το να μάθεις να εκτιμάς την τέχνη μοιάζει με τον τρόπο που εκτιμάς ένα καλό ποτήρι ουίσκι single-malt. Στην αρχή, μπορεί να μη σου αρέσει καθόλου το ουίσκι. Έπειτα, όσο αρχίσεις να πίνεις, σιγά σιγά σου αρέσει. Ίσως στην αρχή να δοκιμάζεις τις εμπορικά διαθέσιμες μάρκες και στη συνέχεια να αναπτύξεις προτίμηση για τις πιο λεπτές γεύσεις μέσα στο ποτό. Προτού το καταλάβεις, μπορείς εύκολα να διακρίνεις ένα ουίσκι που φτιάχνεται στο νησί Skye και ένα που παρασκευάζεται στα Highlands.
Η διαφορά είναι ότι η τέχνη μπορεί να ανοίξει μια πόρτα, την πόρτα του κελιού σου σε έναν κόσμο που σου ήταν άγνωστος. Αυτή είναι η στιγμή που αρχίζει η μεγαλοπρέπεια.
Ο αλλαγή της αντίληψης
Αυτό συνέβη σε μένα όταν σπούδαζα κλασικό σχέδιο. Παρόλο που είχα μια καλή αίσθηση των τεχνών από την εποχή που σπούδαζα πιάνο, αυτή η συγκεκριμένη περίπτωση σχεδίου ήταν πολύ συναρπαστική για μένα, αφού συνέβη στην ενήλικη ζωή μου, οπότε ήμουν πολύ πιο συνειδητοποιημένος γι' αυτό. Βλέπεις, όταν είσαι εκεί έξω, έξω από το κελί σου, συνειδητοποιείς ότι υπάρχουν τώρα άπειρες πόρτες τις οποίες μπορείς να ανοίξεις και να δεις μέσα.
Στην αρχή δυσκολευόμουν με το σχέδιο. Στο πρώτο μου μάθημα, ο δάσκαλός μου έβαλε την προτομή του Ιπποκράτη μπροστά μου και είπε, εντάξει, ξεκίνα. Η προφανής ερώτησή μου ήταν, λοιπόν,
Πώς ξεκινάω;
Για να πάρω την απάντηση:
Ξεκίνα να σχεδιάζεις αυτό που βλέπεις.
Η προσέγγισή του ήταν παρόμοια με το να μάθει ένα παιδί να κολυμπά πετώντας το στη θάλασσα.
Αγωνίστηκα με αυτό για περίπου μια ώρα και άρχισα να νιώθω καλά με το σχέδιο που είχα κάνει. Ο δάσκαλος ήρθε να με ελέγξει, κοίταξε το σχέδιό μου και με μία κίνηση του χεριού του το έσβησε όλο.
Δεν σχεδιάζουμε έτσι, μου είπε.
Σκέφτηκα, τι κάνει αυτός ο τύπος; Είχα αφιερώσει μια ώρα για να κάνω το σχέδιό μου και μάλιστα με μεγάλη προσπάθεια. Μετά από περίπου ένα λεπτό εκείνος έκανε ένα σχέδιο ήδη 100 φορές καλύτερο από το δικό μου. Είπε ότι πρέπει απλώς να βλέπεις το φως και τη σκιά.
Δεν τραβάς γραμμές, απλά σκοτεινιάζεις τα μέρη που δεν υπάρχει φως. Ξεκινάς πρώτα με τις μεγαλύτερες φόρμες και μετά προχωράς στις μικρότερες. Σκέψου το σαν να είσαι γλύπτης.
Μετά από λίγο καιρό γινόμουν όλο και καλύτερος, αλλά ακόμα, καμία σχέση με το δάσκαλο. Αυτό είχε αρχίσει να με απογοητεύει και τον ρώτησα πότε θα μπορούσα να σχεδιάζω χωρίς να ταλαιπωρούμαι, να μετράω συνέχεια, να σβήνω και όλα αυτά. Η απάντηση ήταν πολύ διαφορετική από ό,τι περίμενα.
Μου είπε,
Μην ανησυχείς. Απλώς πρέπει να συνεχίσεις να κάνεις αυτό που κάνεις και θα υπάρξει μια στιγμή, μόλις ένα δευτερόλεπτο που ένας διακόπτης μέσα στον εγκέφαλό σου θα γυρίσει και θα αρχίσεις να βλέπεις.
Τι είδους μαγγανείες είναι αυτές; Είναι αυτή η απάντηση; Μου φάνηκε τρελό εκείνη τη στιγμή. Αλλά ο δάσκαλός μου είναι από αυτούς που εμπνέουν εμπιστοσύνη, έτσι αποφάσισα να συνεχίσω.
Μια μέρα, σχεδιάζα μία άλλη προτομή, πάλευα να το κάνω σωστά, όταν κάποια στιγμή ανοιγόκλεισα τα μάτια και, ξαφνικά,
Περίμενε, τι είναι αυτό;
Τα μάτια μου άνοιξαν σε ένα διαφορετικό παράλληλο σύμπαν. Άρχισα να βλέπω, εν ριπή οφθαλμού. Είναι τόσο υπέροχο αλλά δύσκολο να το περιγράψω. Έβλεπα το κεφάλι μπροστά μου σαν να ήταν τρισδιάστατο σκίτσο. Μπορούσα να δω τις σκιές και το φως ξεχωριστά αν ήθελα. Δεν το σκέφτομαι πολύ τώρα γιατί είναι ο μόνος τρόπος που βλέπω, αλλά θυμάμαι πώς με έκανε να νιώσω εκείνη τη στιγμή. Μόλις είπα στον δάσκαλο,
Νομίζω ότι μπορώ να δω τώρα!
καταφέρνοντας να τον κάνω να σκάσει πρώτο χαμόγελο που είχα δει ποτέ στο πρόσωπό του.
Ήμουν τόσο συγκλονισμένος από αυτό που συνέβει που αργότερα στράφηκα στη φωτογραφία, για να μπορέσω να καταγράψω γρήγορα το όραμά μου για τον κόσμο. Ήθελα να επικοινωνήσω τον τρόπο που βλέπω με την ανθρωπότητα. Με τον ίδιο τρόπο που το ανοιγοκλείσιμο των ματιών μου με απελευθέρωσε από το κλουβί μου, το βλεφάρισμα του κλείστρου της κάμερας θα το μοιραζόταν με τους υπόλοιπους.
Αποτύπωση οράματος μέσω της φωτογραφίας
Αυτό μας οδηγεί τώρα στο θέμα μας. Το να μπορούμε να βλέπουμε αντί να κοιτάμε τον κόσμο γύρω μας, μας δίνει ένα πλεονέκτημα έναντι των ανθρώπων που δεν το καταφέρνουν ποτέ. Αυτή η ικανότητα σε βγάζει μέσα σε έναν όμορφο κόσμο, ατελείωτο και όμορφο ταυτόχρονα. Το μεγάλο άγχος αυξάνεται τώρα και αυτό είναι να δούμε περισσότερα από αυτόν τον κόσμο και να ανακαλύψουμε περισσότερη ομορφιά. Η ομορφιά τώρα είναι ένα ναρκωτικό, κάτι που δεν μπορείς να ξεφύγεις από το να αναζητήσεις. Τώρα μπορείς να φτιαχτείς μόνο από την ομορφιά γύρω σου.
Το βάρος της καλλιτεχνικής ανησυχίας
Αν αναρωτιέσαι, υπάρχει όντως μια παγίδα. Η ανακάλυψη αυτού του κόσμου συνοδεύεται από ένα μεγάλο, πραγματικά αφόρητο βάρος. Αυτό λέγεται καλλιτεχνική ανησυχία.
Όντας τώρα στο ύπαιθρο, απολαμβάνοντας τον όμορφο κόσμο, τυχαίνει να περνάς και από τα διαμερίσματα εκείνων που δεν βγήκαν ποτέ έξω. Αλλά πώς μπορεί να το επιτρέψεις αυτό; Πώς είναι δυνατόν αυτοί οι άνθρωποι να επέλεξαν να μην εγκαταλείψουν τα διαμέρισμά τους; Είναι επειδή δεν ξέρουν. Το μικρό παράθυρο μέσα στο διαμέρισμά τους δεν ήταν αρκετός λόγος για να τους κάνει να ανοίξουν την πόρτα προς τα έξω. Έτσι μένουν χαρούμενοι και ασφαλείς μέσα.
Είναι η ανθρώπινη ηθική, που καθοδηγείται από την αγάπη, που μπαίνει στο δρόμο σου και σε οδηγεί να προσπαθήσεις να βοηθήσεις τον καθένα να βγει από το κλουβί του. Αυτά τα δύο, η αγάπη και η ηθική, είναι βασικά συστατικά της καλλιτεχνικής διαδικασίας. Ο μόνος τρόπος για να βοηθήσεις τους ανθρώπους να ξεφύγουν από τη φυλακή τους είναι παρέχοντάς τους ερεθίσματα που θα τους κάνουν να θέλουν να το κάνουν. Μπορείς να βγεις έξω από το παράθυρό τους και να τους δείξεις την τέχνη σου για να τους κάνεις να θέλουν να βγουν έξω. Δεν μπορείς δυστυχώς να ανοίξεις την πόρτα εσύ γι αυτούς. Είναι κλειδωμένη από μέσα.
Ο μόνος τρόπος είναι η τέχνη σου να είναι αρκετά δυνατή για να το κάνεις αυτό. Κατάλαβες τώρα; ΠΡΕΠΕΙ να κάνεις την τέχνη σου καλύτερη. Η τέχνη σου δεν πρόκειται ποτέ να είναι αρκετά καλή αν δεν αφεθεί ελεύθερη ολόκληρη η ανθρωπότητα και δει με τα μάτια της σε τι όμορφο κόσμο ζούμε.
Το Ηθικό Δίλημμα
Ο Νίτσε συνέχιζε να αμφιβάλλει για την ηθική στη φιλοσοφία του, γεγονός το οποίο είναι ένα οξύμωρο. Γιατί αγαπητέ Φρίντριχ έγραψες τη φιλοσοφία σου για να τη διαβάσουν οι άλλοι; Από εγωισμό; Ήθελες να σε λατρεύουν ως πολύ έξυπνο άτομο; Ή μήπως επειδή, όντας βαθιά ηθικός, ήθελες να έρθει ο κόσμος στο φως σου;
Επίλογος
Στην ουσία, η κινητήρια δύναμη της τέχνης είναι η ηθική. Είναι η παρόρμηση να βοηθάς τους ανθρώπους να ανακαλύψουν και να έρθουν στο φως της ομορφιάς. Αυτό είναι τόσο βάρος, που οι καλλιτέχνες χάνουν τον ύπνο τους μέρα με τη μέρα. Είναι αυτό το βάρος που οδήγησε όχι πολύ λίγους καλλιτέχνες στην παράνοια.
Ταυτόχρονα, είναι το ίδιο βάρος, χωρίς το οποίο δεν θα υπήρχε ποτέ η καλλιτεχνική δημιουργία.
Λοιπόν, φίλοι καλλιτέχνες, αγκαλιάστε το βάρος, απολαύστε τον κυνισμό και θυμηθείτε – η τέχνη σας δεν είναι ποτέ αρκετά καλή μέχρι να αφεθεί ελεύθερη κάθε ψυχή και να δει την ομορφιά που μας περιβάλλει.
++
Προμηθεύσου το βιβλίο του Γιώργου Τατάκη, «Throw away your camera & become a photographer»
⭐⭐⭐⭐⭐ 5-star review from Readers' Favorite
