Καλώς ήρθατε στο μαγευτικό νησί της Καλύμνου, που βρίσκεται στην καρδιά των Δωδεκανήσων, στην Ελλάδα. Ελάτε μαζί μου σε ένα συναρπαστικό ταξίδι οκτώ ημερών, όπου θα επισκεφτούμε το πανηγύρι της Παναγίας της Κυρά-Ψηλής στις 15 Αυγούστου, θα ξετυλίξουμε τις παραδόσεις του νησιού και θα συναντήσουμε τους κατοίκους. Αυτό το άρθρο καταγράφει τις εμπειρίες μου, από τυχαίες συναντήσεις με σφουγγαράδες μέχρι την εξερεύνηση της λαογραφίας και την πλούσια πολιτιστική ταπισερί του νησιού.
Εξερευνώντας την Κάλυμνο: Ένα κρυμμένο στολίδι των νησιών του Αιγαίου 🏝️
Η πρώτη φορά που επισκέφτηκα την Κάλυμνο ήταν ίσως πριν από τέσσερα χρόνια. Έμενα στο κοντινό νησί της Κω και ο φίλος που είχα εκεί ήθελε να μου δείξει μια ωραία παραλία στο νησί της Τελένδου. Για να επισκεφτούμε την Τέλενδο έπρεπε να πάρουμε το πλοίο για την Κάλυμνο, και να οδηγήσουμε μέσω του νησιού στην άλλη πλευρά και να πάρουμε το πλοίο για την Τέλενδο από εκεί.
Αυτή η σύντομη διαδρομή μέσα από την Κάλυμνο ήταν αρκετή για να εκτιμήσω την ομορφιά του νησιού και να θέλω να επιστρέψω κάποια στιγμή. Είχε έρθει λοιπόν η ώρα. Είχα ακούσει για τον εορτασμό του μοναστηριού της Παναγίας της Κυράς Ψηλής στις 15 Αυγούστου, οπότε ήταν μια καλή ευκαιρία για μένα να επισκεφτώ το νησί.
Η Κάλυμνος είναι παγκοσμίως γνωστή για τους σφουγγαράδες της, οπότε ήθελα να γνωρίσω τουλάχιστον έναν. Άκουσα ότι υποτίθεται ότι ήταν δυσπρόσιτοι άνθρωποι, αλλά η δική μου εμπειρία ήταν διαφορετική. Μόλις έφτασα, συνάντησα τον Αντώνη μετά από μόλις πέντε λεπτά. Πουλούσε τα σφουγγάρια του στη βάρκα του δίπλα στο λιμάνι. Ήταν σφουγγαράς, αλλά τώρα είχε αποσυρθεί.
Τον ρώτησα αν είχε κάποια αποθήκη με τασφουγγάρια του όπου θα μπορούσαμε να πάμε να βγάλουμε φωτογραφίες. Του φάνηκε περίεργο και μου είπε ότι δεν είχε και τίποτε άξιο φωτογράφισης στην αποθήκη του. Μου πρότεινε να πάω σε άλλες αποθήκες, πιο σύγχρονες, οι οποίες πίστευε ότι θα ήταν πιο ενδιαφέρουσες για μένα. Όταν οι άνθρωποι μου λένε τέτοια πράγματα, ξέρω ότι αυτό είναι το μέρος που μάλλον θα φωτογραφίσω στο τέλος. Ωστόσο, πήγα τελικά να δω τις σύγχρονες αποθήκες, οι οποίες δεν είχαν τίποτε το ενδιαφέρον όπως περίμενα, φωτογραφικά μιλώντας. Σε αυτή τη βόλτα, πέτυχα ξανά τον Αντώνη στο δρόμο. Τον ξαναρώτησα αν μπορούσαμε να πάμε στην αποθήκη του. Δεν ήταν μακριά, οπότε δέχτηκε διστακτικά και πήγαμε.
Όπως το περίμενα, η αποθήκη του ήταν πανέμορφη στα τα μάτια μου. Ήταν ακριβώς αυτό που είχα στο μυαλό μου. Δεν έχασα χρόνο και του ζήτησα να κάνουμε ένα πορτρέτο. Με ενδιαφέρουν πάντοτε τα μέρη που ενώ εκ πρώτης όψεως φαίνονται ακατάστατα, πλίνθοι και ξύλα ατάκτως ερριμμένα, βρίσκονται εκεί για πρακτικούς λόγους. Η πρακτικότητα είναι υποσυνείδητα αισθητικά ευχάριστη.
Απόκτησε ένα τύπωμα από την Κάλυμνο
Τοποθετήστε ένα έργο τέχνης στο σπίτι ή το γραφείο σας από τη δουλειά στο νησί της Καλύμνου, του βραβευμένου φωτογράφου Γιώργου Τατάκη. Όχι μόνο θα προσθέσετε ομορφιά και ενδιαφέρον στον χώρο σας, αλλά θα υποστηρίξετε και ένα σημαντικό εθνογραφικό έργο. Δείτε τη συλλογή εδώ.
Το Λύκειο των Ελληνίδων στην Κάλυμνο και φωτογράφιση για το «Καρυάτις».
Αναζητώντας την ενδυματολογική πολιτιστική κληρονομιά της Καλύμνου, ο επόμενος προορισμός μου ήταν το τοπικό Λύκειο των Ελληνίδων.
Σε βολική τοποθεσία στην πρωτεύουσα του νησιού, την Πόθια, το Λύκειο στεγάζεται στο τοπικό Λαογραφικό Μουσείο, προσφέροντας μια ματιά στην Καλύμνια κληρονομιά.
Πήγα να δω τη συλλογή τους και να ζητήσω πληροφορίες. Τελικά κατάφερα να μιλήσω τηλεφωνικά με την πρόεδρο του Λυκείου. Εκείνη μου γνώρισε την Ξανθίππη, την υπεύθυνη του βεστιαρίου, η οποία όχι μόνο βοήθησε στην εξασφάλιση τοπικών ενδυμασίων, αλλά και η κόρη της, Χριστίνα, στάθηκε ως το μοντέλο για το φωτογραφικό μου ταξίδι.
Ενώ σκεφτόμουν ότι θα ήταν δύσκολο να βρω ένα κατάλληλο μοντέλο τελευταία στιγμή, η Χριστίνα προσφέθηκε και έτσι λύθηκε το πρόβλημα. Μαζί, εξερευνήσαμε διάφορες γραφικές τοποθεσίες σε όλο το νησί και προσπάθησα να αποτυπώσω την ουσία της Καλυμνιακής παράδοσης μέσω της φωτογραφίας.
Μετά τη φωτογράφιση, η Χριστίνα με προσκάλεσε ευγενικά στο αυθεντικό, παραδοσιακό σπίτι της οικογένειάς της. Εκεί έτυχα αξέχαστης φιλοξενείας και η μητέρα της Ξανθίππη, με κέρασε με ελληνικό καφέ, φρούτα και γλυκά.
Αυτή η συνάντηση σηματοδότησε την αρχή μιας σειράς όμορφων εμπειριών, απόδειξη της γνήσιας φιλοξενίας που έχει να προσφέρει η Κάλυμνος.
Σε μια άλλη περίπτωση, συνάντησα την εγγονή του Αντώνη του σφουγγαρά, Μαρία, που συμμετείχε ενεργά στην επιχείρηση σφουγγαριών της οικογένειας. Αφού πιάσαμε την κουβάντα και τη ρώτησα, ανακάλυψα ότι και εκείνη είχε δική της φορεσιά και συμφώνησε να ποζάρει για μερικά πορτρέτα. Η εξερεύνηση μας επεκτάθηκε σε διάφορες τοποθεσίες του νησιού και σε μια πολύ παλιά εκκλησία.
Καθώς διασχίζαμε το νησί, με τη Μαρία να φοράει την ενδυμασία της όλοι την κοιτούσαν με ενδιαφέρον, γιατί ακόμη και οι κάτοικοι του νησιού δεν είναι συνηθισμένοι να βλέπουν γυναίκες με τα παραδοσιακά ρούχα της Καλύμνου.
Μια ακόμη πινελιά προσέθεσε μία ηλικιωμένη κυρία, που καθόταν μέσα στο σπίτι της και είχε ανοιχτή την εξώπορτα. Οπότε την ώρα που περνούσα απ'έξω την χαιρέτησα και εκείνη με προσκάλεσε μέσα. Την έβγαλα κι εγώ μία φωτογραφία.
Γνωριμία με έναν ενεργο σφουγγαρά στην Κάλυμνο
Επιτέλους, είχα την ευκαιρία να γνωρίσω τον Δημήτρη, έναν ενεργό σφουγγαρά και ιδιοκτήτη μιας σχολής καταδύσεων που βρίσκεται στην παραλία Θέρμα της Καλύμνου. Ο Δημήτρης χρησιμοποιεί εξοπλισμό τελευταίας τεχνολογίας στην καθημερινότητά του. Η μόνη διαφορά στην Κάλυμνο απ'ό,τι κατάλαβα είναι ότι χρησιμοποιείται αεροσυμπιεστής στη βάρκα αντί για κανονικές φιάλες οξυγόνου. Αυτή η χαρακτηριστική διάταξη, που συνδέεται με τους δύτες μέσω ενός εύκαμπτου σωλήνα, τους επιτρέπει να αναπνέουν για παρατεταμένες περιόδους που χρειάζεται να περνούν στο βυθό.
Αυτό που με ενδιέφερε περισσότερο φυσικά ήταν ότι ο Δημήτρης είχε και μία παραδοσιακή στολή κατάδυσης, με σκάφανδρο. Ήθελα να φωτογραφίσω πολύ κάποιον με σκάφανδρο στην Κάλυμνο, οπότε τον έπεισα να την φορέσει και να πάμε για φωτογραφίες. Αρχικά, σχεδίαζα να τον φωτογραφίσω στο μουράγιο, αλλά το τεράστιο βάρος της στολής των περίπου 50 κιλών και η ανάγκη για επιπλέον βοηθούς το έκαναν ανέφικτο, δεδομένου του πιεσμένου προγράμματος του Δημήτρη.
Προσαρμοσμένοι στις συνθήκες, κάναμε κάποιες φωτογραφίες κοντά στη σχολή του. Αυτή η αξέχαστη συνάντηση οδήγησε στη τη γένεση μίας από τις πιο γνωστές φωτογραφίες. Αυτή η φωτογραφία εμφανίστηκε στο «The Flight Attendant» του HBO Max και ακόμη κοσμεί την υποδοχή του Varoulko Seaside, του Λευτέρη Λαζάρου στο Μικρολίμανο. Είναι για μένα μία φωτογραφία που συμπυκνώνει την πλούσια ναυτική κληρονομιά της Καλύμνου.
Το Πανηγύρι της Παναγίας Κυρά-Ψηλής
Η 14η Αυγούστου ξημέρωσε με την προσμονή της γιορτής της Παναγίας. Θεωρώ ότι αυτή η γιορτή είναι οξύμωρη. Η περίσταση σηματοδοτεί την ημέρα μνήμης της Παναγίας, που αναλήφθηκε στον Παράδεισο μετά την επίγεια ζωή της. Είναι όμως αρκετά συνηθισμένο στην Ελλάδα να γιορτάζουμε τα θλιβερά γεγονότα του Χριστιανισμού με μουσική και χορό.
Σε αυτό το πνεύμα της ενότητας και του εορτασμού, όλη η χώρα έρχεται κοντά. Η αισιοδοξία γύρω από την μετάβαση της Μαρίας στον παράδεισο, υποθέτω, ότι δικαιολογεί τη γιορτή. Προσπαθώντας να μάθω για τις παραδόσεις του νησιού τον δεκαπεντάυγουστο, ανακάλυψα δύο γιορτές που τράβηξαν το ενδιαφέρον μου—το Μοναστήρι της Παναγίας της Κυράς Ψηλής και την Παναγία της Τελένδου.
Σκέφτηκα ότι μάλλον το πρώτο θα είχε περισσότερο φωτογραφικό ενδιαφέρον, έτσι ξεκίνησα νωρίς το πρωί για την Τέλενδο. Ήθελα να ρίξω μια ματιά πρώτα εκεί για να επιβεβαιώσω τη συλλογιστική μου. Η Τέλενδος με γοήτευσε με τη γραφική ομορφιά της, τον πρωινό ελληνικό καφέ, ένα δροσιστικό μπάνιο και ένα απολαυστικό γεύμα. Ωστόσο, η ζυγαριά έγειρε προς την Κυρά-Ψηλή και έτσι επέστρεψα στην Κάλυμνο.
Ο δρόμος για το Μοναστήρι παρουσιάζει προκλήσεις—απότομος και στενός, με έναν επικίνδυνο γκρεμό στη μία πλευρά. Εντούτοις, τέτοιοι δρόμοι υπάρχουν πολλοί στην Ελλάδα, οπότε, συνηθισμένα τα βουνά από χιόνι. Μια σύντομη προσευχή στην πορεία βέβαια σκέφτηκα, δεν θα έκανε και κακό.
Φτάνοντας στην αρχή του μονοπατιού για τη Μονή, έπρεπε να διανύσεις ακόμη ένα χιλιόμετρο περίπου περπατώντας για να φτάσεις. Το ανηφορικό μονοπάτι, που επιδεινώθηκε από τη ζέστη του καλοκαιριού, το μοιράστηκα με προσκυνητές και γαϊδουράκια που ανέβαιναν μαζί μου. Η Μονή εμφανίστηκε μπροστά μας με τα κελιά της, ένα ξωκλήσι φωλιασμένο στους βράχους και την κύρια εκκλησία στην αυλή.
Όταν έφτασα στο Μοναστήρι, ο ιερέας ήταν ήδη εκεί και ο κόσμος είχε αρχίσει να μαζεύεται. Πήρα λίγο χρόνο για να κοιτάξω γύρω από το Μοναστήρι, περιπλανώμενος στα μοναστηριακά κελιά, το μικρό ξωκλήσι και την κεντρική εκκλησία στην κεντρική αυλή.
Σε ένα σημείο μέσα στο βουνό, υπήρχε μια μικρή και στενή σπηλιά όπου έσταζε νερό στην άκρη της, δημιουργώντας μια μικρή λιμνούλα. Οι προσκυνητές στριμώχνονταν μέσα για να πάνε να πιουν λίγο από το νερό καθώς πίστευαν ότι είχε κάποιες θαυματουργές ιδιότητες.
Ο Εσπερινός ξεκίνησε πολύ αργά το βράδυ, πολύ αργότερα από τις τυπικές ώρες σε όλη την Ελλάδα. Νομίζω ότι ήταν γύρω στις εννιά με δέκα το βράδυ, σε σύγκριση με πέντε ή έξι όπου γίνονται οι περισσότεροι Εσπερινοί.
Η Λειτουργία διήρκησε αρκετή ώρα και μετά έκαναν μια δοξολογία στο μικρό παρεκκλήσι μέσα στον γκρεμό και οι δύο τελετές τελείωσαν γύρω στις έντεκα ή έντεκα και μισή αν θυμάμαι καλά.
Η γιορτή δεν άργησε να ξεκινήσει με παραδοσιακά όργανα (γκάιντα και λαούτο) και ο κόσμος άρχισε να χορεύει. Πολλοί από αυτούς είχαν φέρει στρώματα, κουβέρτες και υπνόσακους, είτε για να βολευτούν είτε για να περάσουν τη νύχτα στο Μοναστήρι.
Το σουρεαλιστικό κομμάτι της γιορτής ήταν ότι έξω από την πορτάρα υπήρχε ένας πάγκος που έψηνε σουβλάκια και λουκάνικα. Το καρότσι ήταν εξοπλισμένο με ένα μικρό στερεοφωνικό ηχείο, που σαν ξεκούρδιστο γραμμόφωνο έπαιζε μπιτάκια. Εκτός από μουσική που δεν είχε καμία σχέση με την παράδοση ή το όμορφο μέρος που βρισκόμασταν, υποτίθεται ότι ήταν ημέρα νηστείας. Παρότι φυσικά υπάρχει πολύς κόσμος που δεν τηρεί τη νηστεία, μου φάνηκε αρκετά τολμηρό το να βρίσκεται αυτός ο πάγκος σε ένα βουνό στο πουθενά, έξω από το μοναστήρι. Οπότε το ονόμασα το καρότσι της αναρχίας :-)
Μπορεί να «αμάρτησα» εκείνη τη νύχτα, αλλά το σουβλάκι και η παγωμένη μπύρα κάτω από τον όμορφο έναστρο ουρανό ήταν μια εμπειρία αξέχαστη.
Το βράδυ κοιμήθηκα στο αυτοκίνητο σε μια παραλία καθώς δεν είχα βρει πού να μείνω μέχρι την επόμενη μέρα. Την επόμενη φορά πρέπει να θυμηθώ να πάρω και κάτι για τα κουνούπια!
Ο Νικήτας και η Ταβέρνα του στην Κάλυμνο
Μια από τις επόμενες μέρες βρήκα αυτή την ωραία ταβέρνα δίπλα στο λιμάνι της Πόθιας. Ήθελα να μπω μέσα, καθώς υπήρχε μια μεγάλη ενδιαφέρουσα ζωγραφιά λαϊκής τέχνης στον τοίχο με έναν τεράστιο σφουγγαρά που, σαν πνεύμα στον ουρανό, στεκόταν πάνω από την πόλη της Πόθιας.
Μέσα βρήκα το Νικήτα, τον ιδιοκτήτη της ταβέρνας με ένα ενδιαφέρον τατουάζ του Αγίου Γεωργίου στο ένα του μπράτσο. Γνωριστήκαμε, και άκουσα την ιστορία του.
Το τατουάζ του το είχα προσέξει από την αρχή καθώς δεν φορούσε πουκάμισο, ενώ δούλευε και ετοίμαζε το μέρος για το βράδυ. Του ζήτησα να μου φτιάξει έναν καφέ και απέκτησα την εμπιστοσύνη του σταδιακά. Στην αρχή που μπήκα στην ταβέρνα, δεν ήθελε να τον φωτογραφίσω.
Λίγο αργότερα όμως που γνωριστήκαμε καλύτερα άλλξε γνώμη και έτσι κάναμε μερικές φωτογραφίες του μέσα στην ταβέρνα.
Η Δεύτερη Επίσκεψή μου στην Κάλυμνο
Κατά τη δεύτερη επίσκεψή μου στην Κάλυμνο, ταξίδεψα από το γειτονικό νησί της Κω, όπου διέμενα. Προσκεκλημένος από την Ξανθίππη να διανυκτερεύσω στο σπίτι τους, δεν έχασα την ευκαιρία.
Η Ξανθίππη μου προσέφερε μια απολαυστική γαστρονομική εμπειρία ετοιμάζοντας το παραδοσιακό πιάτο «Φύλλα», γεμιστά αμπελόφυλλα με κιμά και ρύζι. Πόζαρε ευγενικά για να τη φωτογραφίσω με το πιάτο της μέσα στην κουζίνα, αλλά και στην αυλή της.
Η εξερεύνηση μου συνεχίστηκε και γνώρισα τη γειτόνισσα της Ξανθίππης, την Ειρήνη, μία φοβερή καπετάνισσα, που μέχρι σήμερα, δουλεύει ενεργά το ψαροκάϊκό της.
Το τελευταίο φωτογραφικό πορτρέτο, ήταν του συζύγου της Ξανθίππης, του Δημήτρη, πρώην λογιστή πλοίων. Οι βαθιές και εγκυκλοπαιδικές του γνώσεις με εντυπωσίασαν. Τον φωτογράφισα καθιστό στην καρέκλα του δίπλα στο πιάνο, όπου απολαμβάνει τον καφέ του μετά το φαγητό.
Παρά την προσπάθειά μου να παίξω πιάνο, η κατάσταση του χορδίσματός του ανέτρεψε τις μουσικές μου φιλοδοξίες. Ωστόσο, με το χειροκρότημα της οικογένειας, έκλεισε η αυλαία αυτής της αξέχαστης επίσκεψης στην Κάλυμνο — τουλάχιστον προς το παρόν.
++